色中色

Lente 2009, in de buurt van Parijs. Ghislaine Vantomme zit op het bed van haar studentenkamer. Ze scrollt door websites over masteropleidingen in de scheikunde. De keuzestress overweldigt haar. Ik vind alle chemie leuk, denkt de Fran莽aise gefrustreerd. Er wordt op haar kamerdeur geklopt. Goede vriend Sylvain steekt zijn hoofd naar binnen. 鈥楰om, we gaan naar het Coll猫ge de France鈥�, zegt hij. 鈥楯ean-Marie Lehn komt spreken. Een unieke kans, je ziet niet elke dag een Nobelprijswinnaar!鈥�

Lezing Nobelprijswinnaar

Die middag vertelt Lehn in een volle collegezaal enthousiast over zijn onderzoeksveld: de supramoleculaire chemie. Dit vakgebied draait om de manier waarop kleine bouwstenen met elkaar grote geordende structuren kunnen vormen.

Lehn legt uit hoe scheikunde een brug bouwt tussen natuurkunde en biologie. Hij laat prachtige structuren zien die zijn team door de jaren heen heeft gesynthetiseerd. Hij beschrijft hoe moleculen elkaar kunnen 鈥榟erkennen鈥� en daarop interacties met elkaar aangaan. Als magneten die elkaar aantrekken en afstoten, als puzzelstukjes die in elkaar klikken of, po毛tischer bekeken, als woorden die samen een zin vormen waar informatie in staat. Maar dan allemaal in het piepklein. De architectuur van de chemie, kun je het vakgebied ook wel noemen. Er komen allerlei scheikundige disciplines in bij elkaar: van moleculen synthetiseren en analyseren tot fysische chemie, materiaalkunde en interacties die verder gaan dan individuele moleculen.

Met iets simpels kun je kinderen al laten zien hoe fascinerend scheikunde is.

Ghislaine Vantomme

Het is daar, in de collegebank van de Parijse universiteit, dat bij Ghislaine het kwartje valt: De supramoleculaire chemie brengt alle scheikunde samen. Ik hoef helemaal niet te kiezen! Ze stuurt Lehn diezelfde avond nog een e-mail: 鈥業k ben gefascineerd door uw werk. Ik zou dolgraag promovendus worden in uw groep. Welk masterprogramma biedt mij de beste kans?鈥�

Kippenvel

鈥淚k krijg nog steeds kippenvel als ik over die dag vertel鈥�, besluit Vantomme haar verhaal. Het is vijftien jaar later en de supramoleculair scheikundige werkt en woont inmiddels in Eindhoven. 鈥淗et was een goed idee om naar dat college te gaan. Lehns antwoord op mijn e-mail was verbazingwekkend eenvoudig: 鈥極h gewoon. Kies je favoriete masterprogramma en dan kun je hierheen komen.鈥�鈥� En dat was dat.

Al klinkt het wel eenvoudiger dan het was, laat Vantomme weten. Ze had zo haar troeven: een topopleiding en haar eigen persoonlijke doctoraatsbeurs. Uiteindelijk kon Vantomme daarmee haar promotietraject starten, in Lehns lab in Straatsburg. 鈥淗et zijn die momenten in je leven dat je brutaal moet zijn en je kans moet grijpen. Ik vond het eng, maar was enorm gemotiveerd en leergierig. Ik heb de ervaring omarmd. Het werden enkele van de beste jaren van mijn leven.鈥�

Het zijn die momenten in je leven dat je brutaal moet zijn en je kans moet grijpen.

Ghislaine Vantomme

In 2014 kwam Vantomme voor het eerst naar Nederland, om haar postdoc te doen aan de 色中色 bij professor Bert Meijer. 鈥淲ederom ge茂nspireerd door Jean-Marie鈥�, vertelt Vantomme. 鈥淥p een zaterdagmiddag was ik in zijn lab aan het werk toen hij binnen kwam lopen. Jean-Marie zei: 鈥楬茅 weet je, wat ze in Eindhoven doen met supramoleculaire biomaterialen is fantastisch. Je zou er naartoe moeten gaan.鈥欌��

Zelfhelende supramoleculaire materialen

De materialen die Lehn bedoelt, leven niet, maar hebben wel eigenschappen die je terugvindt in het leven. Het kan bijvoorbeeld voelen, communiceren of bewegen. 鈥淥f zichzelf repareren, net als onze huid doet鈥�, zegt Vantomme, die supramoleculaire materialen ontwikkelt. 鈥淏edenk maar eens hoe handig het zou zijn als je telefoon is gemaakt van een materiaal dat vanzelf weer aan elkaar groeit na een barst.鈥� Zelfhelende plastics bestaan, maar zijn voorlopig te duur om gangbaar te worden in het dagelijks leven.

Op kleinere schaal en voor heel specifieke toepassingen staan de supramoleculaire materialen juist in de spotlights, bijvoorbeeld in de nanotechnologie. Vantomme werkt op dit moment aan materialen die zichzelf kunnen programmeren. 鈥淪tel je voor dat een materiaal geheugen kan opslaan en daarmee zichzelf traint om zijn prestaties te verbeteren. Ga je nog een stap verder, dan kun je denken aan materialen die kunnen leren en beslissingen kunnen nemen, zonder externe monitoring of regulatie.鈥� Zulke ontwikkelingen bieden mogelijke nieuwe oplossingen voor computerhardware.

Eindhoven

Sinds 2019 is Vantomme assistent professor, nog altijd in Eindhoven. Dat de onderzoeker het bij Frankrijk en Nederland houdt, was niet altijd het plan. 鈥淚k wilde na mijn PhD terug naar de Verenigde Staten. Ik heb ooit stage gelopen in New York en vond dat geweldig. Maar toen Eindhoven in beeld kwam, besloot ik dat terugkeren naar de VS later ook nog wel kon.鈥�

Later is nog niet gearriveerd, want Vantomme ging nooit terug naar Amerika en is dat voorlopig ook niet van plan. 鈥淚k ben heel gelukkig hier. Ik heb alles wat ik nodig heb: mijn gezin, mijn Franse familie op twee uur rijden afstand, ideale werkomstandigheden en een prachtig huis.鈥�

Kookrobot

En een kookrobot. Die maakt haar ook dolgelukkig. 鈥淛e moet daar echt over horen, het is fantastisch鈥�, zegt Vantomme. 鈥淚k heb een Thermomix en die helpt met snijden, mixen en koken. Het apparaat kan een heel recept uitvoeren, van cocktails en roomijs tot aardappels met groente en saus. Ik gebruik 鈥榤 elke dag om vliegensvlug Franse gerechten te bereiden. Zo krijg ik nooit heimwee!鈥�

Vantommes enthousiasme over koken is een overblijfsel uit haar jeugd. Toen was ze vooral dol op cakes en koekjes bakken. 鈥淒oor te bakken, kwam ik voor het eerst in aanraking met chemie. Hoe verandert een vloeibaar beslag in de oven in een vaste, sponzige cake? Ik was een nieuwsgierig kind en wilde er alles over leren.鈥�